De vakjury constateerde het al: de architectonische kwaliteit van de inzendingen is bijzonder hoog. De vraag is of die kwaliteit ook in de toekomst gegarandeerd kan worden. Immers het terugdringen van regelgeving en het bieden van meer individuele ontwerpvrijheid zou wel eens van invloed kunnen zijn op toekomstige ontwerpen van aanbouwen. De nieuwe Wet Algemene Omgevingsrecht (WABO) die op 1 januari 2010 in werking trad, maakt onder andere het vergunningsvrij bouwen van aanbouw mogelijk. Vrijwel alle inzendingen voldoen nog aan de oude wetgeving. Zal de toekomstige kwaliteit nadelig beïnvloed worden door de WABO?
WABO en wat bedoelt de wetgever?
- Hans Niemeijer - van de afdeling vergunningen bij de gemeente Enschede, geeft een toelichting op de WABO en vergunningsvrij bouwen.
- Jan Stuyt - architect te Borculo. Hij spreekt over zijn ervaringen met de nieuwe WABO.
- Dirk Baalman - directeur bij Het Oversticht, de Overijsselse instantie die waakt over welstand. Wat is ruimtelijke kwaliteit en hoe bereik je dat; ook bij aanbouwen.
De parade van genomineerden
- Dirk Baalman geeft een toelichting op de 21 genomineerde inzendingen.
En de winnaar van ARCHIE 2011 is . . .
- Uitreiking van de publieksprijs door Marjan Weekhout, voorzitter bestuur Architectuurcentrum Twente en Programmamanager Gebiedsontwikkeling Kennispark Twente.
De mooiste aanbouw van Twente staat in Rijssen
De publieksprijs Archie 2011 voor de mooiste aanbouw in Twente ging naar de aangebouwde praktijkruimte aan de Koninginneweg in Rijssen, een ontwerp van 4D Architecten uit Enter. Met 232 stemmen bleef de winnende aanbouw net een inzending uit Borne voor; die kreeg 219 stemmen. De derde plaats was voor een aanbouw uit Nijverdal met 174 stemmen. Er waren 65 inzendingen uit heel Twente en door een vakjury waren daaruit 21 genomineerden aangewezen. Het publiek koos daaruit via internet de winnaar.
De publieksprijs Archie 2011 is de zevende keer door Architectuurcentrum Twente georganiseerd en had dit jaar het thema ‘aanbouwen’. Eerdere thema’s waren utiliteitsgebouwen, woongebouwen, winkelinterieurs, kerkgebouwen, tuinen en overheidsgebouwen. De prijsuitreiking op 15 december in popcentrum Metropool in Hengelo stond in het teken van de WABO. Deze wet maakt het nu mogelijk om aanbouwen zonder bemoeienis van de overheid te kunnen bouwen. Wat de wet precies inhoudt en hoe desondanks ruimtelijke kwaliteit geborgd kan worden, daarover spraken een ambtenaar, een architect en de directeur van Het Oversticht, de provinciale instantie die waakt over welstand.
WABO vermindert aantal benodigde vergunningen
Hans Niemeijer van de Enschedese dienst Bouw- en Woningtoezicht kreeg de ondankbare taak om de bijeenkomst op 15 december te openen met een toelichting over de WABO (Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht). ‘Ik hoop dat het een leuke avond wordt,’ verontschuldigde Niemeijer zich bij voorbaat voor zijn niet bepaald sexy inleiding over saaie wetten en regels. De vorig jaar ingevoerde WABO is een verzameling uit allerlei andere wetten waarmee nu in één keer een vergunning kan worden aangevraagd waar er voorheen 25 verschillende waren. Soms is dat handig maar soms ook weer niet, zoals bijvoorbeeld een aanvraag die slechts een klein akkefietje betreft zoals het omhakken van een boom. Toch wegen de voordelen op tegen de nadelen, temeer omdat er nu sprake is van slechts één loket. De wet beoogt klantvriendelijk en efficiënt te zijn. Er zijn onder meer een groot aantal bouwactiviteiten nu vergunningsvrij geworden. In de achterzone van de woning mag nu zonder vergunning 2,5 meter aangebouwd worden met een maximale hoogte van 4 meter. Aanvragen van een vergunning waar dat wél nodig is, kan nu ook digitaal en dat scheelt een hoop papierwerk. Toch zitten juist in deze dienstverlening nog veel schoonheidsfoutjes. ‘De WABO is nog niet helemaal ideaal, en daarom is er dan ook een vergunningsmanagement ingesteld,’ aldus Hands Niemeijer.
Soms sneller maar soms ook veel langzamer
Als architect heeft Jan Stuyt uit Borculo al enige tijd ervaring met de WABO. De integratie van meerdere wetten en regels, de digitaliseren waardoor er geen volle dozen met uitgeprinte tekeningen aangeleverd hoeven te worden, zijn voor Stuyt belangrijke voordelen. De 1-loketgedachte lijkt misschien klantvriendelijk maar is volgens Stuyt een illusie als je met een ambtenaar wilt overleggen over een specifieke technische kwestie. De lokettist blijkt dan slechts verantwoordelijk voor de inname en niet voor de behandeling. En als je dan een terzake deskundige ambtenaar wilt spreken blijkt dat ineens niet meer zo eenvoudig! De aanvankelijk kortere behandelingstijd wordt in dat geval soms aanzienlijk langer. En het vergunningsvrij bouwen is volgens Stuyt uiteindelijk maar in een heel beperkt aantal gevallen van toepassing. Aanbouwen is een fenomeen van alle tijden. Doorgaans is de uit- of aanbouw puur functioneel en dient het om meer ruimte te geven aan een woning. Voor de woningeigenaar is het vaak een belevenis om het ontwerp- en bouwproces door te maken. Stuyt is niet bang voor ‘Belgische toestanden’ met allerlei wildbouw. ‘Daar is het huis veel te kostbaar voor en dus zullen de eigenaren wel degelijk zorgvuldig te werk gaan. Mijn ervaring is dat woonwijken waar wel en waar niet welstandsvrij gebouwd wordt, nauwelijks van elkaar te onderscheiden zijn.’
Je wordt er niet blij van
Na de serieuze behandeling van de WABO door de ambtenaar en de architect, volgde verrassend genoeg een aanstekelijke bijdrage van Dirk Baalman. Baalman is directeur van Het Oversticht, de provinciale instantie die onder meer waakt voor de welstand in de provincie. Geen geringe taak zou je denken. Desalniettemin had Baalman enige relatieverende opmerkingen die hier en daar tot hilariteit leidde in de zaal. ‘Toen mij gevraagd werd hier vanavond te spreken over de effecten van de WABO op de ruimtelijke kwaliteit, dacht ik eerst: dat wordt saai. Maar al lezend in de wet, werd het steeds leuker. De definities zoals die door juristen in de wet zijn vastgelegd kunnen heel vermakelijk zijn,’ aldus Baalman. Gelukkig zijn er dan de ambtenaren die de teksten naar tekeningen vertalen en dat kan voor juristen heel leerzaam zijn: wat zij bedachten blijkt dan vaak complete onzin te zijn! Wat te denken van bijvoorbeeld de definitie van een woonwagen. Daar kunnen tegenwoordig tal van ontwerpen voor flexibele, demontabele woningen mee uit de voeten. ‘Zijn die dan ook vergunningsvrij als je ze op een voor woonwagens bestemd terrein neerzet?’ vraagt Baalman zich af. En wat te denken van de regel om vergunningsvrij te bouwen als je maar maximaal 30 centimeter boven de verdiepingsvloer mag uitkomen? ‘Dacht je net lekker een ruime aanbouw aan je woonkamer te bouwen, moet je toch nog binnen die beperkte hoogte van je bestaande woonkamer blijven!’ En zo noemde de directeur nog een aantal opmerkelijke situaties op die met de WABO in de hand soms tot opmerkelijke ontwerpen kunnen leiden. ‘De WABO is leuk om te lezen , maar ik werd er niet blij van,’ sloot Baalman zijn eerste bijdrage aan de avond af.
Het belang van een goed tussenlid
Van de 65 inzendingen werden door een vakjury 21 aanbouwen aangewezen om door te gaan naar de eindronde. Ze werden alle 21 vermeld in de Twentsche Courant Tubantia en waren op zeven publiektoegankelijke locaties in Twente te zien. Tot 14 december kon er worden gestemd via de website van het architectuurcentrum. Dirk Baalman gaf voordat de winnaar bekend werd gemaakt, een overzicht van de genomineerden en gaf zijn commentaar op de ruimtelijk kwaliteit van de ontwerpen. Daarbij ging hij niet in op de afzonderlijke ontwerpen maar koos hij voor een meer thematische bespreking. Baalman: ‘Om in een rekensom een optelling te maken die bijvoorbeeld tot 12 leidt, kun je gebruik maken van twee priemgetallen zoals 5 en 7; getallen waar je verder niets mee kunt en die ook geen relatie met elkaar hebben. Je kunt ook kiezen voor de optelling van 4 en 8, twee getallen die wel iets gemeenschappelijks hebben. Op gelijke wijze kun je ook naar twee gebouwdelen kijken; het hoofdgebouw en de aanbouw.’ De vergelijking maakte de essentie van de aanbouw direct voor het pubkliek duidelijk. De aanbouw kan volgens Baalman in harmonie (‘weiterbauen’) of in contrast met de bestaande bouw worden ontworpen. In dat licht bezien werden alle genomineerden getoond. Vervolgens liet Baalman het belang van de aansluiting van nieuw op oud zien. Soms in de ontwerpfase goed bedoeld maar in de uitvoering af en toe erg knullig gedaan. Soms was er een botte aansluiting (‘spoorongelukken’) maar soms ook met veel aandacht. Het tussenlid, een ontwerpmiddel om de aansluiting goed te kunnen laten verlopen, kan een cruciale kwaliteitsfactor zijn. Ook hier hadden de inzendingen verschillende oplossingen met soms bijzonder fraaie ontwerpen.
Koninginneweg in Rijssen wint
Na de verhelderende toelichting van de directeur die over Welstand gaat, volgde dan uiteindelijk de bekendmaking. Marjan Weekhout, voorzitter van Architectuurcentrum Twente, dankte eerst nog alle betrokkenen en liep vervolgens de genomineerden af, vanaf de minste stemmen (1 stem) tot de uiteindelijke winnaar met 232 stemmen. De Archie 2011 ging naar de aanbouw aan de Koninginneweg 26 in Rijssen, een praktijkruimte die door 4D Architecten uit Enter was ontworpen.
door Tom de Vries