De winnaar van de jaarlijkse Rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap De Gouden Piramide ging in 2010 naar de basisschool St. Plechelmus in de voormalige Heilige Hart kerk in Hengelo. Op 10 februari organiseerde het Architectuurcentrum Twente een avond in de school waar niet alleen de opdrachtgever en architect het project toelichtten, maar ook Tijs Asselbergs als lid van de jury kwam vertellen hoe in het juryproces de school uiteindelijk tot winnaar werd gekozen.
Architectuur was in 2010 het thema van de Gouden Piramide en het grote aantal hergebruik-plannen in de 100 inzendingen was opvallend. De Plechelmusschool was daar een voorbeeld van. In de uiteindelijke reeks van vijf genomineerden zaten naast de school ook de Hermitage in Amsterdam (van bejaardenhuis naar museum), het Josef Gezondheidscentrum in Deventer (van klooster naar gezondheidscentrum) en de faculteit bouwkunde in Delft (van monumentaal gebouw tot dynamisch BK-city). Er was slechts één nieuwbouwproject: het Ronald McDonald sportcentrum in Amsterdam. Architect Tijs Asselberg uit Haarlem was lid van de negen koppige jury die onder leiding stond van rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol. Asselbergs was door Architectuurcentrum Twente gevraagd om andermaal naar Hengelo te komen. Nu niet om de school te beoordelen maar om het publiek te vertellen over de werkwijze van de jury.
Het was vooral de inspirerende tekst die de aanmelding van de Plechelmusschool deed opvallen. ‘Het was een 24-karaats voorbeeld van wat de Gouden Piramide wil zien. Zo omschreef een collega jurylid de Hengelose inzending,’ aldus Asselbergs. ‘Maar wie was die architect? En, moet de prijs nu echt naar een school? En vooral: Hengelo? Wat moeten we daar? Iedere keer als de school bij het jureren langskwam schoof het plan van tafel. Maar telkens werd het er ook weer met de haren bijgesleept. Zelfs bij de nomineren was het plan weer opnieuw verdwenen. Maar wat in ieders hoofd bleef haken was de ideale balans tussen de opdrachtgever en de architect die we in het plan zo waardeerden. Het was natuurlijk appels met peren vergelijken, maar in de andere plannen was er óf sprake van een overwicht van de architect en leek de opdrachtgever nauwelijks een rol te spelen, óf was het juist andersom. Het was een periode van veel kijken, kijken, praten en praten. En we besloten toch Hengelo weer op tafel te leggen en uiteindelijk ook te nomineren. Er waren nog geen foto’s van het project maar de ziel en het verlangen die uit de tekst spraken, trickerden ons en we namen het risico en togen naar Hengelo. Het team wat we aantroffen was een gedreven opdrachtgever en een jonge en bevlogen architect. Dit was kennelijk een goed huwelijk! Hun verhaal en het resultaat was vanzelfsprekend en overtuigend. We kwamen tot een unaniem oordeel: dit is de winnaar van 2010.’ Het was voor de toehoorders natuurlijk genieten om het verhaal van Asselbergs aan te horen, maar het jurylid had toch ook nog een dringende aanbeveling: ‘Hengelo, pas op! Want tijdens ons bezoek hier hebben we een afspraak gemaakt dat u als stad zich zult inzetten om ook het buitengebied rond deze prachtige school de zorg en aandacht te geven die het verdient. En u heeft samen met de rijksbouwmeester afgesproken dat het goed gaat komen met dat buitengebied. Nu ik hier rondkijk kan ik helaas alleen maar zeggen: Hengelo, waar blijf je!’
Na dit intrigerende inkijkje in de werkwijze van een jury met gerenommeerde leden en een voorzitter met statuur, kon directeur Anneke Kuipers haar verhaal doen. Uiteraard was er naast de korte geschiedenis van de school en hoe het tot de keuze kwam om de kerk in te zetten voor het oplossen van het ruimtegebrek, aandacht voor de samenwerking met architect Ronald Olthof van het Hengelose Leijh Kappelhoff Seckel van den Dobbelsteen architecten (of kortweg LKSVDD architecten). Kuipers: ‘Met Ronald was er sprake van synergie die naarmate de vele uren waarin we over onderwijsvisie, het gebouw en de mogelijkheden spraken, groeide. We wilden openheid, transparantie en samenwerking in het ontwerp. Maar ook veel intimiteit voor de kleine kinderen. We hadden elkaar in dit proces nodig en gelukkig bleek dat we in veel opzichten dezelfde smaak hadden. Zo zijn er bijvoorbeeld geen primaire maar secundaire kleuren in het ontwerp gebruikt. Alleen in de gangen, want in de lokale moet juist rust heersen. Het hele proces heeft uiteindelijk zeven jaar geduurd maar bij de oplevering kon ik wel zeggen: het is precies geworden zoals ik het gedacht had.’
Ronald Olthof had er op aangedrongen het project aan te melden voor de Gouden Piramide. Er was alleen geen geld beschikbaar om de kosten die daarmee samengaan op te brengen. Dus hebben ze alles zelf gedaan. En zo heeft Anneke Kuipers ook zelf de aanmeldingstekst geschreven. Wellicht dat juist dit element een doorslaggevende rol speelde want wie anders dan Anneke zelf kon de ziel van het project en de unieke samenwerking verwoorden. Het resulteerde in een 24-karaats tekst die zeer in de smaak van de jury viel.
Ronald Olthof beschreef in zijn verhaal uitvoerig de mogelijkheden, de kansen en ook de moeilijkheden in het ontwerpproces om van de kerk een school te maken. Hoe hij tot de keuze kwam om een ‘doos in een doos’ te ontwerpen om zo de ruimtelijke beleving van het kerkgebouw in stand te houden (een oplossing die geïnspireerd werd door het in Thailand waargenomen beeld van een immens boeddhabeeld in een ogenschijnlijk te krappe tempel). Hoe hij het daglicht toch in het gebouw wist te krijgen met daklichten en grote openingen in de zijgevels van de kerk. Hoe de leslokalen klein konden zijn door gebruik te maken van gedeelde werk- en leerplekken. En hoe hij het onderscheid liet zien tussen de bestaande en imposante architectuur van de kerk - die verwant is aan de architectuurstroming van de Bossche School - en de nieuwe toevoegingen. ‘Zo kun je altijd zien wat is toegevoegd en wat oorspronkelijk is,’ aldus Olthof.
De belangstelling voor deze avond was groter dan het aantal aanwezigen. De aula van de school biedt slechts ruimte aan maximaal 90 bezoekers dus veel aangemelde bezoekers moesten helaas teleurgesteld worden. Zij die zich wel tijdig hadden aangemeld konden in groepen na afloop gebruik maken van de gelegenheid om een rondleiding door de school te krijgen van Anneke Kuipers of van Ronald Olthof.
door Tom de Vries