Op 10 maart 2010 vond de presentatie plaats aan het Twentse publiek. In het ROC te Hengelo waren tachtig bezoekers gekomen om de vier ontwerpen te zien en te luisteren naar de toelichtingen daarover van de studenten. De avond werd geopend en geleid door Hilde Blank.
De tijd van grootse en meeslepende ontwikkelingen is voorbij. Daarvoor moet je nu naar China. Het is nu de tijd voor een trendbreuk. We moeten ons tegenwoordig afvragen ‘wat willen de mensen’. De aanbodmarkt met tijden van schaarste is veranderd in een vragersmarkt. Er zijn veel factoren die een rol spelen in die trendbreuk. Zoals: Er is geen geld meer! Demografische ontwikkelingen die leiden tot krimp. Klimaatontwikkelingen en energievraagstukken zijn actueel. De steden zijn de tegenwoordige ontwikkelingsgebieden. Het credo is nu: blijf van het landschap af!
Het is dus tijd voor en andere manier van denken. Het is tijd voor een tussentijd, we moeten “om”. Je ziet het ook al aan de overmaat aan vastgoed waarmee we te kampen hebben. Met andere woorden: het is niet meer “programma zoekt ruimte” maar “ruimte zoekt programma”.
Er tekent zich een trend af. Zijn Pauzelandschappen nu een middel of een doel? Het is in ieder geval een nieuwe manier van kijken, een verschuiving van groei naar bloei. Kwaliteit en exclusiviteit worden belangrijker. Het geeft nieuwe dynamiek en resulteert in een nieuwe manier van samenwerken die bottom-up werkt.
Dit betekent een breuk met oude denk- en werkwijzen. De traditionele grondpolitiek moet op de schop, oude afspraken werken niet meer. We zullen moeten gaan werken aan ONTstemmingsplannen en daarnaast moet er minder wet en regelgeving komen.
De opgave die we als masters meegave aan de studenten die meededen aan het project Pauzelandschappen was: maak er een ruimtelijke opgave van en vraag je af wat de door jou gekozen plek doet. Bedenk of je een tijdelijke ontwerp maakt of dat het ontwerp de start is van een nieuwe ontwikkeling. Voor wie en door wie is het plan en denk na over de ontwikkelingskansen en het beheer van de plek. Zorg in ieder geval dat het ontwerp betekenis heeft voor Twente.’
Almelo is een waterrijke stad. Een van de waterstromen is de AA, een beek die dwars door het stadscentrum loopt, haaks op de hoofdlooproutes. Precies daartussen ligt een doods stukje stad waar voorheen een campingwinkel was gevestigd. Dit was de aanvankelijk gekozen locatie van het ontwerpteam. Bij nader onderzoek bleek dat er langs de AA meer van deze lege plekken te vinden zijn. Zo ontstond het plan om deze plekken aaneen te rijgen tot een route met evenementen. Het thema van die evenementen moet zijn: een dag met muziek en water.
Langs de AA zijn vier plekken gedefinieerd:
- een plek met fontein- en lichtshow
- een plek waar een DJ muziek draait en een VJ beeld project op de aanwezige blinde muur
- een plek waar mensen/kinderen zelf muziekinstrumenten maken
- een plek waar allerlei wateractiviteiten plaatsvinden
Langs de kade wordt muziek gemaakt door muziekgezelschappen en allerlei groepen en individuen.
Het plan De AA waar muziek in zit maakt dat de lege plekken langs de AA een dag in de aandacht komen te staan. Het plan is eenvoudig en met weinig middelen te realiseren en heeft de potentie om uit te groeien tot een jaarlijks festijn.
Zin in een feestje? Kom naar Almelo de waterstad van Twente!
De deelnemende studenten waren:
- Han Boerrigter, Vastgoed en makelaardij, Saxion Enschede
- Sjoerd Hesselink, Vastgoed en makelaardij, Saxion Enschede
- Davy van den Brink, stedenbouwkundig ontwerpen, Saxion Enschede
- Mumin Haji Baana, Saxion
In Hengelo is De Brouwerij een groot ontwikkelingsproject van Ter Steege Vastgoed. Op het terrein staat een monument in erbarmelijke staat: de silo. De ontwikkelingen liggen voorlopig stil, met dank aan de huidige crisis en de stagnatie in de woningmarkt. Het ontwerpteam dat een plek zocht voor Pauzelandschap koos de silo als mogelijke motor voor een alternatieve gebiedsontwikkeling. Het team stelde daarbij een aantal stappen voor:
- Allereerst moet de silo – die nu eerder de status van ruïne dan van monument heeft - wind- en waterdicht gemaakt worden.
- Aansluitend moet er, liefst samen met de buurt(kinderen) een groenstructuur aangelegd worden.
- Het gebouw wordt tot werkplaats ingericht.
- Daarna kan gestart worden met het bouwen van woningen; een casco dat door de bewoners/eigenaren zelf afgebouwd wordt.
- Geleidelijk aan zullen de activiteiten zich uitbreiden. Stap voor stap ontwikkelt de woonbuurt zich en vindt de verdichting plaats.
- Het ruimtegebruik in de silo zal nu langzaamaan gaan verschuiven.
- De functies verdwijnen uit de silo
- De laatste woningen worden opgeleverd.
Het plan De B(r)ouwerij in transitie is een groeimodel waarbij zowel de silo als het terrein (de Brouwerij) zich als een casco aandient en geleidelijk ingevuld wordt. Mede dankzij de betrokkenheid van burgers/bewoners heeft het plan niet alleen een economische maar ook een sociale functie gekregen.
De deelnemende studenten waren:
- Monique van den Berg, Academie voor Bouwkunst, Arnhem
- Remy Kroese, Academie voor Bouwkunst, Maastricht
In Enschede ligt al enkele jaren een strand. De braakliggende ruimte tussen het stationsplein en het muziekkwartier is met zand opgespoten. De studenten die deze markant plek uitkozen voor hun Pauzelandschap constateerden dat de ruimte op geen enkele manier verbindt maar desondanks wel een naam heeft: Willem Wilminkplein, genoemd naar de vermaarde Enschedese dichter. Het plan was om aan de ruimte een betekenis te laten geven door mensen die de plek verrijken. Mede ingegeven door de omringende hoeveelheid fietsen, zowel in beweging als stilstaand, ontstond het idee voor Fietspoëzie. In de zoektocht naar de vormgeving van dit idee werd een ‘vuilniszakdichtmaakdingetje’ (een nieuw, door Martine Tragter geïntroduceerd prijswinnend Scrabblewoord!) gebruikt en op een kaart van de plek gedrapeerd. Daaruit ontstond een zwierende fietsbeweging die – verdraait nog aan toe – ook nog eens leek op de W van Willem Wilmink. De fietsenstalling werd zo een sculptuur waarin de fietsen in een slinger geplaatst kinderwoorden. Met gebogen poten komt boven de fietsen een doorlopend, golvend led-scherm. Iedere fiets die in de slinger geplaatst wordt resulteert in een dichtwoord op het led-scherm. Als de stalling vol met fietsen staat, is een gedicht van Willem Wilmink op het scherm te lezen.
Dit zeer aansprekende, poëtische en ontroerende ontwerp, is niet alleen maar tijdelijk voor deze plek te gebruiken. Het idee is demontabel, verplaatsbaar en vervolgens op ieder plek te gebruiken. Maar een plaats op het Willem Wilminkplein is uiteraard veruit favoriet. Direct maken, zegt het publiek.
De deelnemende studenten waren:
- Martine Tragter, bouwkunde, TU Delft
- Joost Pothast, Academoie voor Bouwkunst, Arnhem
Aan de Deurningerstraat in Enschede staat een pand dat bekend staat als het Arke-gebouw (de reisorganisatie). Het robuuste gebouw uit de jaren zeventig, heeft een kolommenstructuur van 4 x 4 meter en staat al 10 jaar leeg. Midden is de stadsdrukte grenst het aan de achterzijde aan het zogenoemde ITC-gebouw, waar itc-studenten rond een halfopen binnenhof kamers bewonen. Dit gebouw grenst op haar beurt aan de achterzijde aan de school ’t Zeggelt. De drie op een rij liggende gebouwen liggen aan het Boerenkerkhof, een langgerekt park dat voorheen een begraafplaats was. Deze combinatie van factoren was de bron van inspiratie voor de twee studenten die deze plek kozen voor hun pauzelandschap.
Enschede is een stad, met relatief arme, oude bevolking, veel werkeloosheid, weinig voorzieningen en, hoewel er veel grote parken zijn, weinig persoonlijk groen. Er is dus veel behoefte, maar weinig ruimte. Het idee ontstond om de naam en faam van Arke als reisorganisatie te gebruiken maar dan omgekeerd. Niet MET Arke maar NAAR Arke op vakantie!
Wie gaan er mee op vakantie? De ouderen, de werklozen, de buurtbewoners, de schoolkinderen, de itc-studenten. Maar ook: de theatermakers, de kunstenaars, de muzikanten, de managers, de restaurateurs. We bieden hun ateliers, oefenruimtes, vergaderplekken, artist-in-residences.
Hoe gaan we dat doen? Eerst kwartier maken door de aanwezige hekken weg te halen, dan de mensen uitnodigen en zorgen dat zij zich de plek eigen maken door kolonisatie.
Kies een moment van sleuteloverdracht, ga schoonmaken en aan de slag met klussen om het gebouw te transformeren. Zorg voor publiciteit en organiseer een openingsfeest. Betrek in het plan het park, het itc-gebouw en de school. Richt het aan elkaar gekoppelde terrein in, verplaats het parkeren naar de randen en breng souvenirs in (gebruikt, te hergebruiken en te recyclen materiaal, spullen, meubilair enzovoorts).
Het plan Hof van Arke is zo geworden tot een ongeregeld zootje dat gebruikt wordt als de speeltuin van de stad. Een bijna klassieke invulling van een pauzelandschap zoals dat in een stad met formaat als Enschede niet mag ontbreken.
De deelnemende studenten waren:
- Ludwin Budde, landschapsarchitectuur, Wageningen
- Eline Donkers, stedenbouwkundig ontwerpen, Saxion Enschede
Na de presentaties waarbij het publiek telkens doorschoof naar de volgende presentatie, gaven de drie masters (waarvan alleen Hedwig Heinsman was helaas niet aanwezig) hun commentaar op de ontwerpen.
Bruno Doedens was erg enthousiast en meent dat alle vier de ontwerpen het verdienen om verder gebracht te worden. Werk het verder uit om het ook realiseerbaar te maken, was zijn advies.
Dirk van Peijpe constateert dat de plannen nieuwe kwaliteiten van de plekken aan het licht brengen die de ‘tussentijd’ ontstijgen. Alle plannen hebben volgens hem structurele kwaliteiten. Het is een motor voor verdere ontwikkeling.
In de zaal zijn ook enkel van toepassing zijnde partijen aanwezig. Enkele van hen reageren.
Ter Steege is aanwezig met een vertegenwoordigende vastgoedman; Het plan De B(r)bouwerij in transitie zet ons zonder meer op nieuwe gedachten. Maar ik denk ook aan de exploitatie van dit plan. Hij wil zeker met de studenten verder praten.
Ook een vertegenwoordiger van Woonbedrijf Beter Wonen uit Almelo is enthousiast (ofschoon geen eigenaar van de plekken langs de AA). Het plan sluit aan op hun eigen ideeën. De combinatie van muziek en water is inspirerend. Ook hij wil verder in gesprek met de ontwerpers.
Sjoerd Cusveller, programmaleider van het programma Cultuur&Ruimte van de provincie Overijssel, reageert op persoonlijke titel. Hij meent dat dit project voorbeelden toont van wat je met dit soort plekken allemaal kunt doen. Laten we hiervan leren. Het plan voor de AA is van belang voor de stad Almelo en het plan Fietspoëzie heeft mijn hart gestolen. Ik zou zelf zeggen: meteen uitvoeren!
Diele Biemold, voorzitter van de werkgroep van het Architectuurcentrum Twente (die verder bestond uit Wanda Roskam, Anke Kuipers en Josine Lentferink), sloot de bijeenkomst af met de opmerking dat de plannen wellicht als hefboom kunnen werken voor een werkelijke invulling van het pauzelandschap. Met de masters constateert hij dat de plannen allemaal een hoge kwaliteit hebben en het verdienen om verder bekeken, bestudeerd en wellicht uitgewerkt te worden tot realisatie. Er is dan ook besloten om geen winnaar aan te wijzen. Afspraak is dat alle gebouw en/of grondeigenaren van de vier pauzelandschappen door het Architectuurcentrum Twente uitgenodigd zullen worden voor een gesprek en kennismaking met de plannen en hun ontwerpers. De presentaties zullen in enige vorm aan hen worden overhandigd. Daarmee is het project Pauzelandschappen voorlopig even tot rust gekomen, in afwachting op verdere concrete vervolgstappen.